TESTAMENTU MOTAK

 

Argitalpen honetan Zuzenbide Zibilaren baitako OinordetzaZuzenbidera gerturatuko gara eta testamentua zer den eta zein mota arautzen diren ikasiko dugu.

 

Zer da testamentua?

Kode Zibilak 667. artikuluan ematen digu testamentuaren definizio xumea: <<Testamentu deritzo norbaitek, bere heriotza gertatu eta geroko, bere ondasun guztiak edo batzuk xedatzeko gauzatzen duen egintzari>>. Xedapen honekin batera ordea, 658. artikuluan jasotakoa ere ulertu beharra dago: <<Oinordetza gauzatzen da gizakiak testamentuan adierazitako borondatearen bitartez, eta, hori izan ezean, lege-aginduz>>.

Beraz, artikulu horietatik atera ditzakegun ondorioak honakoak dira:

1) Kode Zibilak lehentasuna ematen dio kausatzailearen** borondateari, berau hil ondorenean gauzatuko dena.

2) Testamentua kausatzailearen borondatearen adierazpena da bere ondasunaren banaketaren ingurukoa, berau hil ondorenean errealitate bihurtuko dena. Aitzitik, litekeena da kausatzaileak bere ondasun batzuekiko bakarrik adieraztea banatzeko borondatea. Horrela, litekeena da testamentua ondasun batzuekiko bakarrik egitea eta gainerako ondasunen banaketa legeak adierazitakoa jarraituz egingo da.

3) Kausatzaileak ez badu testamenturik egiten (borondaterik ez badu adierazi) orduan legeak adierazitakoaren arabera gauzatuko da ondarearen banaketa.

Argitalpen honetan ez gara sartuko testamentuaren inguruko xehetasun gehiagotan, baina komenigarria da jakitea testamentua egin ahal izateko Kode Zibilak gaitasuna izatea galdatzen duela, ulertuz, legeak berariaz zeintzuek ezin duten testamenturik egin jasotzen duelarik (Kode Zibileko 662. artikulua). Kontuan hartzekoa da bestalde, testamentua egiteak ez duela esan nahi edozein kasutan bertan adierazitakoaren arabera banatuko dela jarauntsia; are gehiago, testamentua baliozkoa izateko baldintza ezberdinak galdetzen ditu Kode Zibilak eta horiek betetzearen menpe egongo da testamentuaren baliozkotasuna. Horregatik, oso garrantzitsua da jakitea testamentu mota ezberdinak arautzen direla eta mota bakoitzaren arabera bete beharreko formaltasunak ere ezberdinak izango direla.

 

Testamentu motak

Kode Zibileko 676. artikuluari jarraiki testamentuak, oro har, bi motakoak bereizten dira: arruntak eta bereziak. Gainera, testamentu ARRUNTAK dira testamentu irekia, itxia eta olografoa. Bestalde, BEREZIAK dira testamentu militarra, itsasoan egindakoa eta atzerrian eginikoa. Aitzitik, nahiz eta, testamentu irekiak diren, izaera bereziko testamentuak dira hiltzeko arriskuan egindakoa eta izurrite aldian egindakoa.

 

ARRUNTAK

Testamentu irekia

Testamentuaren edukia ezaguna denean egongo gara testamentu irekiaren aurrean, kasu hauetan, egintza baimendu behar duen pertsonaren aurrean (Notarioa) egiten delarik borondate adierazpena.

Eskuduna den Notarioaren aurrean egingo da testamentu irekia (salbuespenak salbu) eta testamentugileak ahoz edo idatziz adierazi beharko dio Notarioari bere azken borondatea, honek idatziz eta zuzen jasoko duelarik. Dokumentu horretan testamentua ematen den lekua, urtea, hilabetea, eguna eta ordua adierazi beharko dira. Testamentuarekin ados agertu beharko da testamentugilea eta kasu horretan, sinatu egin beharko du, nahiz eta, zenbait kasutan litekeena den egintzara bertaratutako lekukoek sinatzea. Notarioak testamentugilea ezagutu behar duela adierazten du Kode Zibilak, helburua izanik testamentugilearen nortasuna eta gaitasuna zehaztea. Ezagutzen ez duen kasuetan, bi lekukoren bitartez edo Autoritate Publikoek emandako dokumentuen bitartez gauzatuko da identifikazioa. 

Testamentu irekiaren egintzara leukoak bertaratu beharko dira: 1) Testamentugileak testamentua sinatzen ez dakiela edo ezin duela adierazten duenean; 2) Testamentugilea itsua denean edo testamentua bere kabuz irakurtzen ez dakiela edo irakurri ezin duela adierazten duenean; 3) Testamentugileak edo Notarioak eskatzen dutenean.

Bukatzeko, testamentu ireki berezi bi jasotzen ditu Kodeak: Heriotza arriskuan egindako testamentua eta izurrite aldian egindakoa. Kasu hauetan Notarioaren parte hartzerik gabe egiten dira testamentuak, hurrenez hurren, bost eta hiru lekukok parte hartu beharko dutelarik.

Testamentu itxia

Egintza baimendu behar duen pertsonari testamentugileak bere borondatea jasotzen duen dokumentua aurkezten dio, dokumentuaren edukia ezezaguna izanik, horrela mantenduko delarik testamentugilearen heriotzara arte.

Testamentu mota hau idatziz jaso beharko da eta testamentugileak berak eskuz idazten badu, orduan bukaeran sinatuta joan beharko da. Kontrara, beste pertsona batek edo bitarteko mekanikoak erabiliz idatzia izan bada testamentua, testamentugileak orrialde guztiak sinatu beharko ditu, baita azken orri oina ere. Testamentua idatzia izan denean Notarioaren aurrean egiletsia izango da, bere edukia sekretupean mantenduko delarik.

Testamentua itxitako eta zigilatutako estalki baten barruan sartuko da; ixteko eta zigilatzeko egintza Notarioaren aurrean egin ahalko da, edo itxita eta zigilatuta aurkeztu ahalko du testamentugileak Notarioaren aurrean. Notarioaren aurrean estalkiak testamentua jasotzen duela adieraziko du testamentugileak eta Notarioak akta bat jaulkiko du, testamentugileak berak sinatu beharko duelarik. Testamentu irekian gertatzen den moduan, testamentugileak ez badaki edo ezin badu bere kabuz sinatu, bi lekukoetako batek egingo du. Aktan jasoko dira lekua, urtea, hilabetea, eguna eta ordua.

Ezin izango dute testamentu itxia egin itsuek eta irakurri ezin dutenek edo irakurtzen ez dakitenek; bestalde, idazten dakiten mutuek egin ahal izango dute.

Testamentu olografoa

Testamentugileak bere kabuz idazten duen testamentua litzateke, baina Notarioaren aurrean egiten ez dena. Baliozkoa izan dadin ezinbestekoa izango da borondate adierazpena osorik testamentugileak idatzi eta sinatzea, urtea, hilabetea eta eguna ere adieraziko dituelarik. Data jartzeak bere garrantzia dauka testamentugilearen gaitasuna zehazteko, baina baita kasuan kasu egon daitezkeen testamentuen arteko lehentasunak ezartzeko ere. Bestalde, testamentuan ezabatutako hitzak, zuzendutakoak edo lerro artekoak testamentugileak berak salbatu beharko ditu bere sinadurarekin.

Testamentu olografoa emateko gaitasuna ordea, ez dute 14 urtetik gorako pertsonek izango (gainerako testamentuetan gertatzen dena), adin nagusiak diren pertsonek baizik.

Testamentu olografoaren berezitasun nagusiena ez da berau egiterako orduan aurkezten, testamentugilea hiltzen denean (kausatzailea ere izango dena) berau irekitzerako orduan baizik. Oinordetza irekitzen denean testamentua egiaztatzeko eta protokoloan jasotzeko prozedura martxan jarri beharko da, horretarako testamentugilea hil denetik 5 urteko epean Notario aurrean aurkeztu beharko delarik. Behin Notarioak testamentuaren egiazkotasuna onartuta, protokolizatu egingo du eta akta bat jaulki, nahiz eta, posible den protokolizazioa ez onartzea eta beraz, artxibatzea.

 

BEREZIAK

Testamentu bereziez hitz egitean ez da aurretiaz aipaturikoetatik desberdinak diren testamentuez hitz egiten; aitzitik, bereziak izatea eragiten duena testamentua egiten den garaia edo lekua dira, horregatik, kasu bakoitzean inguruabarrak kontuan izanda baliozkotasunerako betekizun ezberdinak galdatuko direlarik.

Testamentu militarra

Garai eta leku konkretuetan eta pertsona konkretuek bakarrik egin ditzakete mota honetako testamentuak; gerra garaian eta denboran, militarrek, boluntarioek, gerrako presoek eta laguntzaileek bakarrik egin ahal izango dute testamentu militarra.

Testamentu militarra irekia, itxia edota arrisku egoeran egindakoa izan daiteke, baina edozein kasutan bi lekuko egoki egon beharko dira testamentua egiterako unean.

Gerra egoeragatik testamentuek bete beharreko baldintzak leundu egiten direnez testamentu militarrean, iraungitze-epe nahiko laburra ezartzen zaio, hain zuzen ere, testamentugileak kanpainan egoteari utzi dionetik 4 hilabetekoa.

Itsasoan egindako testamentua

Itsas bidaietan egiten diren testamentuak barneratuko lirateke kategoria honetan, irekiak zien itxiak izan ahalko direlarik. Bi azpimota ezberdintzen dira: gerrako ontzian egindako testamentuak eta merkataritzako ontzian egindakoak, kasu batean zein bestean egintza baimendu behar duen pertsona ezberdina izango delarik, beti ere bi lekuko ezinbestekoak izango direlarik.

Testamentu militarrarekin gertatzen den bezala, itsasoan egindakoa ere irekia edo itxia izan daiteke, baina baita olografoa ere. Hori bai, itsasoan egindako testamentu irekia eta itxia testamentugileak modu arruntean testamentua egin dezakeen lekuan lehorreratzen denetik 4 hilabeteko epean iraungiko dira.

Atzerrian egindako testamentua

Nahiz eta, testamentu berezien sailkapenaren barruan sartu, espainiarrek testamentua egiteko duten beste modu bat besterik ez litzateke. zehazki, Espainiatik kanpo atzerrian aurkitzen diren Estatuko legeen arabera testamentua egiteko dagoen aukera da. Hala ere, Espainian debekatuta dagoenez testamentu mankomunatua egitea, lege atzerritarrek baimentzen badute ere, Espainian ez da baliozkoa izango.

 

Testamentua egitearen garrantzia

Argitalpenaren hasieran esan dugun moduan, testamentua testamentugileak bera hil ondorenean gauzatuko den borondatea adierazteko tresna da. Testamentua egiteak beraz, garrantzia dauka, etorkizunean testamentugilearen ondarearen banaketa nola gauzatu jasotzen delako bertan; jakitun izan behar gara ordea, ondare izaerako adierazpenez gain, bestelakoak ere bil ditzakeela testamentuak. Ezezaguna den kontzeptu bat ageri zaigu hemen, izan ere, testamentugilearen borondate autonomiari ezartzen zaion muga garrantzitsua da senipartearena, hau da, testamentugileak xedatu ezin duen jarauntsiaren zatia litzateke, legeak pertsona zehatzei erreserbatzen diena. Horrenbestez, ezin daiteke pentsa testamentuaren bitartez testamentugilearen jarauntsi osoa nahierara bana daitekeenik.

Bestalde, borondatea adieraztearekin batera, jarauntsiaren banaketa gauzatzerakoan askotan gertatzen diren liskar eta haserreak ekiditeko modua ere izango litzateke testamentua egitea eta ondo egitea. Kontrako kasuan, testamenturik egin ez delako edo legezko betekizunak bete gabe egin delako, legeak berak ezarritako eran gauzatuko bait da banaketa, kasuan kasuko errealitatera egokitzen ez diren lege xedapenak jarraituz eta testamentugilearen borondatea kontuan hartu gabe.  

 

 

 

 

**Kausatzailea: Oinordetza prozesua martxan jartzearen kausa litzateke, hain zuzen ere, hildako pertsona litzateke, heriotza gertatzearen eraginez bere ondarea banatzeko prozesua martxan jartzen duena.